Deze studie is bedoeld als een kwalitatieve analyse van het debat over rechtswetenschap in Nederland aan het begin van de 21e eeuw vanuit kritisch-rationeel perspectief. Gesteld wordt dat het debat ten onrechte gevoerd wordt vanuit een positivistische en relativistische invalshoek. Daarnaast is – in wezen los van het actuele debat – getracht om vanuit het denken van Popper, als raamwerk voor verdere discussie, te formuleren wat de methode der rechtswetenschap zou kunnen zijn. Er wordt tevens aandacht gevraagd voor enkele belangrijke momenten in zijn denken, zoals wat Popper bedoelde toen hij de term ‘kritisch rationalisme’ introduceerde in zijn Open Society and Its Enemies.
Na twee inleidende hoofdstukken komen in het derde hoofdstuk enkele (systeemkritische) theoretische thema’s aan de orde zoals het probleem van het reductionisme (is recht autonoom?), de betrekkelijkheid van het begrip ‘methode’, ‘falsificatie’ en ‘rechtsvinding’. Daarnaast wordt aandacht gevraagd voor de kritisch-rationele traditie in het Nederlandse juridische denken aan de hand van de positie van onder andere Paul Scholten en wordt een pleidooi gehouden voor een rationele hermeneutiek.
Het vierde hoofdstuk betreft een bespreking van het rapport ‘Oordelen over rechten’ dat de richtlijnen bevat voor de beoordeling van het rechtswetenschappelijk onderzoek voor de komende visitatieronde (2008). Het rapport wordt onder andere beoordeeld vanuit algemeen wetenschapstheoretisch (kritisch-rationeel) kader, vanuit een vergelijking met de praktijk in andere wetenschappen en vanuit de gedachte van academische vrijheid zoals die door de Nederlandse overheid gereguleerd is en ook actief voorgestaan wordt. De conclusie moet luiden dat het rapport deze kritiek niet kan doorstaan.
In het vijfde hoofdstuk worden uitgangspunten geformuleerd voor een algemene methode der rechtswetenschap. In dit hoofdstuk is meer in het bijzonder aandacht voor de mogelijkheid van empirisch onderzoek in en vanuit de rechtswetenschap. Betoogd wordt dat de rechtswetenschap gezien kan worden als een technologie, waarbinnen systeemkritiek en empirisch onderzoek onderscheiden kunnen worden.
Het zesde en laatste hoofdstuk bevat een conclusie. Gesteld wordt dat de traditionele methode der rechtswetenschap gezien kan worden als een model voor de andere wetenschappen. Er is in die zin geen enkele noodzaak om van andere wetenschappen te leren ‘wetenschappelijker’ te worden.
De hoofdstukken 3, 4 en 5 (met aanvullingen in het boek) verschenen eerder als artikelen in RMThemis in respectievelijk 2005, 2006 en 2007.
Voorwoord
1. Inleiding
1.1 Verantwoording
1.2 Overzicht
1.3 Vooraf, de onbruikbaarheid van een oud ‘dilemma’
1.4 Uitleiding, de kritisch-rationele traditie in het juridische denken
2. Achtergronden bij het nieuws
2.1 Wat is (eigenlijk) kritisch rationalisme?
2.2 Het (in)directe belang van een juist begrip van de term ‘kritisch rationalisme’
2.3 Het primaat van de ethiek en de verwerping van het nihilisme
2.4 Popper, Levinas en Heidegger
3. Popper en de rechtswetenschap; kanttekeningen bij het huidige debat
3.1 Inleiding, de organisatie van onderwijs en onderzoek, een afgeleide van het positivistische wetenschappelijke denken
3.2 Over het werk van K.R. Popper
3.3 Recht als autonoom object van wetenschap
3.4 Recht en methode
3.4.1 Falsificatie
3.4.2 Rechtsvinding?
3.5 Paul Scholten
3.6 Juridische interpretatie (Uitleg)
3.7 Programme
4. Oordelen over rechten?
4.1 Voorwoord
4.2 Inleiding, het rapport beoordeeld?
4.2.1 De doelstellingen van het rapport
4.2.2 Criteria voor de beoordeling van juridisch onderzoek?
4.3 Een werkbare classificatie van wetenschappelijke en vakpublicaties?
4.4 Waarom evalueren we eigenlijk?
4.5 ‘Meetbare’ factoren? Pas op uw tellen!
4.6 Het project
4.7 Uitleiding
5. De methode der rechtswetenschap vanuit kritisch-rationeel perspectief; een kritiek tegenover de ‘heersende leer’ zoals verwoord door Stolker?
5.1 Inleiding
5.2 De wrongful life-casus van Stolker
5.2.1 Zijn methodologische antwoord
5.2.2 Stolkers wetenschapstheoretische uitgangspunten
5.3 Kan het ook anders? Een algemene methode der rechtswetenschap
5.3.1 Eerste deel, waarom wij genoeg hebben aan één methode voor elk terrein van wetenschappelijk onderzoek
5.3.2 Tweede deel, het eigene van de sociale wetenschappen
5.3.3 Derde deel, de rechtswetenschap als kritische onderneming
5.4 Opnieuw de wrongful life-casus van Stolker, een alternatieve benadering
5.5 Uitleiding
6. Besluit, het kritisch rationalisme en de taak der rechtswetenschap
English summary
Register
Curriculum Vitae