Het bestuur van de Koninklijke Vereeniging Handelsrecht meent dat met de mooie en interessante preadviezen dit jaar een onderwerp aan de orde wordt gesteld dat zowel maatschappelijk als juridisch van groot en toenemend belang is. Dat maakt het overigens nog geen vrolijk onderwerp. Maar voorbereiding op mogelijke negatieve en zorgwekkende ontwikkelingen zal er hopelijk aan bijdragen dat deze zich juist niet of niet in ernstige mate zullen manifesteren en zoveel mogelijk kunnen worden afgewend. Het bekende adagium: ‘si vis pacem, para bellum’ (wie vrede wil, bereidt zich voor op oorlog) doet ook hier opgeld. Met het onder ogen zien van de bedreigingen en het binnen de mogelijkheden die het recht biedt minimaliseren van de gevolgen daarvan, kan een wezenlijke bijdrage aan maatschappelijk welzijn worden geleverd. Juist de onderhavige preadviezen bieden waardevolle handvatten daarvoor. Het bestuur is de preadviseurs dan ook bijzonder erkentelijk voor hun bijdragen. Alle preadviseurs stonden voor de uitdaging om een relatief onontgonnen terrein nader in kaart te brengen. Dat hebben zij op indrukwekkende wijze gedaan en daarvoor zijn wij hen als bestuur, ongetwijfeld ook namens u als onze leden en lezers, bijzonder erkentelijk. Het is nu aan de wetgever en aan individuele ondernemingen om het gebodene en de gedane suggesties in overweging te nemen en verder te ontwikkelen. Allereerst zullen echter onze leden de gelegenheid hebben om in de jaarvergadering van onze vereniging op 4 december a.s. met de preadviseurs nader van gedachten te wisselen. Als bestuur zien wij ernaar uit u dan te mogen verwelkomen.
Mr. drs. P.R. van den Berghe
Prof. mr. C.D.J. Bulten
Prof. mr. C.J.H. Jansen
Mr. drs. T.J.C. Klein Bronsvoort
Prof. mr. H.J. de Kluiver (red.)
Mr. C.R. Nagtegaal
Prof. mr. M. van Olffen
Mr. P.N. Ploeger
Prof. mr. V.P.G. de Serière
Mr. J.J. Strijder
Prof. mr. A.F. Verdam
Mr. dr. P.T.J. Wolters
Ten geleide – Si vis pacem, para bellum – Prof. mr. H.J. de Kluiver
Inleiding
De grijze zone tussen oorlog en vrede
Over noodrecht en lessen uit het verleden
Bescherming van (dochter)ondernemingen: over trusts en zetelverplaatsing
De impact van economische sancties
De juridische status van ‘frozen assets’
Ontregeling van de samenleving in de grijze zone: cyber centraal
Afronding
Onderneming, oorlog en oorlogsdreiging – Prof. mr. C.D.J. Bulten en prof. mr. C.J.H. Jansen
1 Inleiding
2 Nederlandse ondernemingen in de Eerste Wereldoorlog
2.1 Oorlogsdreiging: bedreigingen voor het bedrijfsleven
2.2 Oorlogsdreiging en bedrijfsvoering
2.3 De invoering van de Beurswet 1914
2.4 Prijsbeperkingen door de overheid
3 Nederlandse ondernemingen in de Tweede Wereldoorlog
3.1 Besluiten van de Nederlandse regering in Londen ten aanzien van ondernemingen
3.2 Wettelijke maatregelen in bezet Nederland ten aanzien van ondernemingen
4 Nederlandse ondernemingen in de wederopbouwperiode
5 Conclusie
Oorlogsbescherming; ondernemingsperspectief en corporate governance – Prof. mr. A.F. Verdam
1 Inleiding
1.1 Afbakening
1.2 Opzet
2 Wat wordt beoogd met bescherming?
2.2 De beschermingsmaatregelen bestaan veelal uit twee typen
3 Type oorlogsvoering van belang
4 Sanctierecht
4.1 Sanctierecht VS
4.2 Juridische grondslag
4.3 Toepassing
5 Zetelverplaatsing
6 De Trust
7 Opstellen van een beschermingsplan
7.1 Identificatie landen en vennootschappen
7.2 Zetelverplaatsing en/of trust
7.3 Techniek van de zetelverplaatsing; verschillende procedures
7.4 De Trust
7.5 Wat/wie?
7.6 Tijdstip van zetelverplaatsing of overgang naar ‘emergency period’ bij trust
7.7 Situatie na effectuering
7.8 Terugkeer naar oude situatie
7.9 Documentatie
8 Governance
8.1 Inleiding
8.2 Bevoegdheid
8.3 De rol van de raad van commissarissen
8.4 Vragen naar rol van ava en van OR
8.5 Artikel 2:107a BW
8.6 Interpretatie van bestuursautonomiebepaling
8.7 Informatierecht aandeelhoudersvergadering
8.8 Gelijkheidsbeginsel en besmette aandeelhouders
8.9 Ondernemingsraad
9 Bezwaren tegen toepassing rechten aandeelhoudersvergadering of ondernemingsraad
9.1 Snel en zelfstandig handelen van bestuur geboden
9.2 Vertrouwelijkheid: bekendheid met oorlogsbeschermings-maatregelen
kan de effectiviteit aantasten
9.3 Onzekerheid van effectuering en onbestemdheid van duur van bescherming en van concrete oorlogsomstandigheden
9.4 Veronderstelde tijdelijkheid van de maatregelen
9.5 Karakter van noodwetgeving
9.6 Aanvullende noodwetgeving op dit punt gewenst
9.7 Wijziging vennootschappelijk statuut na zetelverplaatsing; overdracht aan trust onder ander regime
10 Afronding
Zetelverplaatsing en oorlogsdreiging – Mr. drs. T.J.C. Klein Bronsvoort, mr. C.R. Nagtegaal, prof. mr. M. van Olffen
1 Inleiding
2 Een korte geschiedenis
2.1 Rijkswet 1940
2.2 Rijkswet vrijwillige zetelverplaatsing van rechtspersonen
2.3 Wet zetelverplaatsing derde landen
3 De Rijkswet
3.1 Toepassingsbereik
3.2 Procedure
3.3 Machtiging
3.4 Terugplaatsing
4 De Wet ZDL
4.1 Toepassingsbereik
4.2 Procedure
4.3 Machtiging
4.4 Terugplaatsing
5 Bescherming belanghebbenden
5.1 Positie aandeelhouders
5.2 Bescherming van werknemers
5.3 Bescherming van crediteuren
5.4 Aantasting van de zetelverplaatsing
6 Noodzaak tot modernisering
6.1 Toepassingsbereik
6.2 Flexibiliteit, rechtszekerheid en bescherming
6.3 Samenloop met regelgeving van latere datum
6.4 Gevolgen van oorlogssituaties die andere regelingen vereisen
Hybride conflicten, cybersecurity en ondernemingen – Mr. dr. P.T.J. Wolters
1 Inleiding
2 Het begrip cybersecurity
2.1 Digitale middelen
2.2 Bescherming
2.3 Uiteenlopende dreigingen
2.4 Een grote verscheidenheid aan beveiligingsmaatregelen
2.5 Tussenconclusie: een veelomvattend begrip
3 Cybersecurity in hybride conflicten
3.1 Het verkrijgen van informatie
3.2 Het ontregelen van de maatschappij
3.3 Andere cybersecurityrisico’s
3.4 Ketenafhankelijkheid
3.5 De rol van ondernemingen
4 Algemene cybersecurityverplichtingen
4.1 AVG
4.2 NIS2
5 Enkele bijzondere aspecten van het Europese juridische kader
5.1 Doorgiften van data
5.2 De omgang met ketenafhankelijkheid
5.3 De rol van de overheid
6 Conclusie
Geopolitiek, oorlogsdreiging, internationale handel en economische sancties – Mr. P.N. Ploeger en mr. J.J. Strijder
1 Inleiding
2 Terminologie: sancties en exportcontroles
3 Huidig wettelijk kader sancties en exportcontroles
3.1 Historische context
3.2 Sancties: wettelijk kader
3.3 Exportcontroles: achtergrond en wettelijk kader
4 Relevante aspecten van (EU-)sancties
4.1 Toepassingsgebied EU-sancties
4.2 Typen sanctiemaatregelen
4.3 Tegenmaatregelen derde landen (en bescherming daartegen)
5 Geopolitieke ontwikkelingen
5.1 Periode na de Koude Oorlog
5.2 De opkomst van China
5.3 Protectionisme van de Verenigde Staten en elders
5.4 Inval van Oekraïne door Rusland
5.5 COVID-19-pandemie en andere problemen in toeleveringsketens
6 Beleids- en wetgevingsrespons EU en Nederland op geopolitieke ontwikkelingen
6.1 De European Economic Security Strategy als basis in de EU
6.2 Ontwikkelingen in Nederland
7 Conclusie en gevolgen voor internationaal opererende ondernemingen
Frozen assets: a plethora of questions and uncertain answers –
Prof. mr. V.P.G. de Serière
1 Introduction
2 Issues that arise
3 The legal status of frozen assets deposited with Euroclear Bank and their revenues
4 A special windfall tax?
5 Varying other structures
6 The use of set off mechanisms
6.1 Mutuality
6.2 Transferability of claims for the purposes of set off
6.3 Governing law questions on set off possibilities
6.4 Set off conditionality: comparability of claims
6.5 Set off conditionality: certainty of claims
6.6 Set off conditionality: maturity of claims
7 Immunity issues
7.1 Introduction
7.2 Maximum protection?
8 Third-country countermeasures
9 The REPO Act
10 Should Europe follow the US legislative approach?
11 Oligarch assets
12 Expropriation in accordance with the ECHR provisions?
13 Incomplete European freeze measures
14 Applicable law
15 Extent of rights and duties
16 Questions arising
17 Specific actions and remedies for custodians to consider
18 The converse situation
19 Concluding comments
Nood breekt wet – Mr. drs. P.R. van den Berghe
1 Inleiding
2 Bron van de bevoegdheden bij nood en oorlog
3 Bevoegdheden bij nood en oorlog in internationale en EU-context
3.1 Inkadering
3.2 Internationaal en Europees optreden
4 Staatsnoodrecht in Nederland
4.1 Algemeen kader
4.2 Oorlogswet voor Nederland en de Wet buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag
4.3 ‘Amateurs bespreken tactiek, professionals bespreken logistiek’
4.4 Voorbereiding voor oorlog
5. Si vis pacem, para bellum