Moet er strenger gestraft worden of juist niet? Mag de rechter door de wetgever aan banden worden gelegd? In hoeverre mag de overheid ingrijpen in het privéleven van haar burgers? Deze vragen zijn inzet van menig opiniërend krantenartikel of discussieprogramma. Ook degenen die zich beroepshalve met het recht bezighouden zullen zich van tijd tot tijd moeten bezinnen op de taak en de functie van het recht. Moeten we regels toepassen als ze tot onrechtvaardige uitkomsten leiden? Leiden regels wel tot het doel waarvoor ze zijn opgesteld? Dit zijn allemaal vragen over het recht waarop door het recht zelf geen antwoorden kunnen worden gegeven. Betekent dit dat discussies over deze kwesties zinloos zijn omdat zij ontaarden in politieke welles-nietesspelletjes? Deze inleiding in de rechtsfilosofie beoogt te laten zien dat dit niet hoeft. Men kan zich afvragen of de vraag wel goed wordt gesteld, men kan proberen verschillende soorten argumenten te onderscheiden, en ook kan men de uitgangspunten proberen te achterhalen van waaruit wordt geredeneerd. Daarmee wordt de kwestie niet opgelost, maar kan het debat wel op een meer bevredigende en interessante wijze worden gevoerd.
Dit boek is in de eerste plaats voor juristen geschreven, maar het is eveneens geschikt voor niet-juridisch geschoolde lezers die geïnteresseerd zijn in vragen over de rol en de reikwijdte van het recht. Kortom, voor allen die het recht niet alleen zien als een reservoir van antwoorden, maar ook als een raadselachtig maatschappelijk verschijnsel.
Pauline Westerman is hoogleraar Rechtsfilosofie aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de Rijksuniversiteit Groningen en staflid van de Academie voor Wetgeving te Den Haag.
Voorwoord
Ter inleiding
Hoofdstuk i. De wens van de soeverein
i.1 Bevelen
i.2 Soeverein
i.3 Algemeen
i.4 De soeverein als enige rechtsbron
i.5 Besluit en verdere opbouw van het boek
Hoofdstuk ii. De macht der gewoonte
ii.1 Het perspectief van de antropoloog
ii.2 Wederzijdse verwachtingen
ii.3 ‘Telt als’-regels
ii.4 Besluit
Hoofdstuk iii. Regels over regels
iii.1 Vastleggen
iii.2 Geldigheid
iii.3 Geregelde dwangorde
iii.4 Primaire en secundaire regels
iii.5 Consensus onder vreemden
iii.6 Besluit
Hoofdstuk iv. Rechtvaardiging en kritiek
iv.1 ‘Omdat ik het zeg’
iv.2 Gods bevel
iv.3 Rechtvaardiging van ongehoorzaamheid
iv.4 Het natuurlijke licht
iv.5 De bestemming van de mens
iv.6 Tussenbalans
Hoofdstuk v. Het maatschappelijk contract
v.1 Van natuurrecht naar natuurlijke rechten
v.2 De wederkerigheid van een contract
v.3 De gerechtvaardigde opstand
v.4 Redenen voor redenen voor redenen
v.5 Besluit
Hoofdstuk vi. Algemene regels
vi.1 Categorieën
vi.2 De moeilijkheden van algemene regels
vi.3 Functies van algemene regels
vi.4 Regels als redenen
vi.5 De falende wetgever
vi.6 Dressuur
vi.7 Tussenbalans
Hoofdstuk vii. Recht en sturing
vii.1 Modificatie en codificatie
vii.2 Overregulering
vii.3 Het subsidiariteitsbeginsel
vii.4 Geconditioneerde zelfregulering
vii.5 Subsidiariteit in de rechtsstaat
vii.6 Subsidiariteit in een democratie
vii.7 Besluit
Hoofdstuk viii. Juridische beslissingen
viii.1 Moeilijkheden van rechterlijke oordeelsvorming
viii.2 Onbepaaldheid van het recht
viii.3 Rafelig recht
viii.4 Rechterlijke gebondenheid
viii.5 Tussenbalans
Hoofdstuk ix. Tussen rechter en wetgever
ix.1 De rol van beginselen
ix.2 Rechterlijke rechtsvorming
ix.3 Beleid en beginsel
ix.4 Strijdende belangen en strijdende beginselen
ix.5 Besluit
Hoofdstuk x. Schade en schande
x.1 Grenspaal in omstreden gebied
x.2 Het utilisme en individuele vrijheid
x.3 Moraal als het cement van de samenleving
x.4 Drie problematische veronderstellingen
x.5 Besluit
Hoofdstuk xi. Vergelden en voorkomen
xi.1 Straf en contract
xi.2 De effectiviteit van straf
xi.3 Vergelding
xi.4 Het dilemma
xi.5 Een middenweg
xi.6 Besluit
Hoofdstuk xii. Rechtvaardigheid en rechtmatigheid
xii.1 Rechtvaardigheid als rechtmatigheid
xii.2 Misdadig recht
xii.3 Het gelijkheidsbeginsel
xii.4 De rechtspositivistische repliek
xii.5 Gehoorzaamheidsplicht
xii.6 Besluit
Besluit
Noten
Vindplaatsen van tekstfragmenten
Personenregister
Zakenregister
Illustratieverantwoording