Referenda lijken in Nederland vaste voet aan de grond te hebben gekregen. Lokaal zijn zij al enige tijd aan de orde van de dag. En hoewel onze Grondwet met geen woord over dit instrument rept, zijn er inmiddels ook twee grote nationale referenda georganiseerd: een eerste in 2005, over de Europese grondwet, en recent een tweede over het associatieverdrag met Oekraïne.
Zagen in de laatste decennia van de vorige eeuw vooral progressieve kiezers het referendum als een welkome vorm van emancipatie van de burger, de laatste jaren begroeten de volksere partijen ter rechterzijde het referendum als een welkom instrument waarmee de bevolking zich kan uitspreken tegen de verderfelijke plannen van de elite. Hoe men hier ook tegenover moge staan, het referendum is deel gaan uitmaken van onze staatkundige praktijk en het ziet ernaar uit dat dat nog wel even zo zal blijven.
Dat gegeven vormde voor de redactie van RMThemis de aanleiding om een themanummer te initiëren volledig gewijd aan referenda. Het nummer is welbewust agnostisch opgezet: noch een heilig geloof in referenda, noch een overtuigde afwijzing daarvan stuurde op voorhand de redactionele keuzen. Leidend waren de vele interessante juridische en staatkundige vragen die de referendumpraktijk blijkt op te roepen. Bovendien zijn de bijdragen niet beperkt tot juridische vragen. Ook interdisciplinaire en empirische artikelen zijn in dit nummer opgenomen.